Οδηγία για τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες: «Καταφέραμε να αλλάξουμε τις ισορροπίες δυνάμεων»
Η έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της θέσης της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων (EMPL) σχετικά με την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τις Πλατφόρμες αποτελεί σημαντικό ορόσημο στις προσπάθειες για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Το κείμενο θα αποτελέσει τη βάση για τον διάλογο μεταξύ του Ευρωκοινοβουλίου για τις διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.Μία από τις πιο δραστήριες ευρωβουλευτές στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στις πλατφόρμες είναι η Λέιλα Σαΐμπι, η οποία παρουσιάζει το παρασκήνιο της ψηφοφορίας και αναλύει τις επόμενες κινήσεις σε επίπεδο Ε.Ε.
Βελτιώσεις του κειμένου της Ευρωβουλής σε σύγκριση με την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Η ψηφοφορία αντιπροσωπεύει πραγματική πρόοδο, ένα αποτέλεσμα που ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς πριν από τρία χρόνια. Το κείμενο της Επιτροπής αν και φιλόδοξο, είχε ακόμα πτυχές που έπρεπε να βελτιωθούν.
Η Επιτροπή πρότεινε ένα τεκμήριο απασχόλησης με βάση την εκπλήρωση ορισμένων κριτηρίων. Η εργασιακή σχέση έπρεπε να πληροί δύο από τα πέντε κριτήρια, προκειμένου ο εργαζόμενος να θεωρείται μισθωτός: για παράδειγμα, ότι ο εργαζόμενος δεν καθορίζει τις τιμές και δεν μπορεί να διαχειριστεί το χαρτοφυλάκιο των πελατών του.
Η Ευρωβουλή αποφάσισε ότι το τεκμήριο απασχόλησης δεν συνδέεται με κανένα κριτήριο και πρέπει να εφαρμόζεται εξ ορισμού. Ακούσαμε πλατφόρμες να υποστηρίζουν ότι αυτό θα ήταν καταστροφή για το επιχειρηματικό τους μοντέλο. Αυτό απλά δεν είναι αλήθεια: οι εργαζόμενοι είτε είναι πραγματικά απασχολούμενοι είτε γνήσιοι αυτοαπασχολούμενοι και οι πλατφόρμες μπορούν να ενεργοποιήσουν το άρθρο 5 της Οδηγίας και να αποδείξουν ότι οι εργαζόμενοι είναι πραγματικά αυτοαπασχολούμενοι.
Άρα, η βασική διαφορά είναι η άρση των κριτηρίων απασχόλησης και η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης, που πλέον αφορά την πλατφόρμα.
Οι στρατηγικές λόμπι που υιοθετούν οι πλατφόρμες
Οι πλατφόρμες ήταν ενεργές στο lobbying καθ\’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Στη Βουλή έχουμε συνηθίσει τη δύναμη των λόμπι και συχνά είναι αυτά που καταλήγουν να γράφουν τους νόμους. Νόμιζαν ότι αυτό θα συνέβαινε και εδώ, αλλά δεν έγινε. Χτύπησαν τις πόρτες όλων των ευρωβουλευτών, ακόμη και πίσω από την πλάτη των εισηγητών. Ο εισηγητής του ΕΛΚ Ντένις Ράντκε δεν θεωρήθηκε αρκετά υποστηρικτικός στα αιτήματα των πλατφορμών κι έτσι αναζήτησαν δεξιούς ευρωβουλευτές που θα μπορούσαν να επαναλάβουν τα επιχειρήματά τους ως παπαγάλοι. Είχαμε ένα ακόμη παράδειγμα ακριβώς πριν από τη ψηφοφορία: Η Μίριαμ Λέξμαν (ΕΛΚ) είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς οι πλατφόρμες ακούγονται στο Κοινοβούλιο. Κάθε φορά που παρεμβαίνει στη Βουλή διαβάζει κείμενα που γράφουν οι πλατφόρμες και τα λόμπι τους.
Υπήρχαν εκδηλώσεις που οργανώθηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο από δεξιούς ευρωβουλευτές, όπου συζητήθηκε η Οδηγία: οι εργαζόμενοι στην πλατφόρμα δεν προσκλήθηκαν, ενώ οι πλατφόρμες και οι ευρωβουλευτές που ευθυγραμμίζονταν με αυτούς εξέθεσαν τα αιτήματά τους. Όταν καλέσαμε τους εργαζόμενους της πλατφόρμας να συμμετάσχουν σε αυτές τις εκδηλώσεις, αντιμετωπίστηκαν ως «αδαείς ακτιβιστές» από τον ευρωβουλευτή Σκίτνταλ (EPP).
Μια νέα τακτική είναι να μην παρουσιάζονται οι λομπίστες ότι εκπροσωπούν άμεσα την Uber ή άλλες πλατφόρμες. Αντίθετα, ομάδες όπως η EU Tech Alliance και η MOVE EU έχουν αναδειχθεί ως μπροστινοί, εκπροσωπώντας πλαγίως αυτές τις εταιρείες.
Ένα άλλο εργαλείο που χρησιμοποιούν οι πλατφόρμες είναι η πληρωμή για «ακαδημαϊκές» μελέτες: η συνάδελφός μου Καρίμα Ντέλι, πρόεδρος της Επιτροπής Μεταφορών και Τουρισμού, παρουσίασε μια μελέτη για την κινητικότητα στην οποία το όνομα Uber αναφέρθηκε 110 φορές. Αυτές είναι μελέτες που φαίνονται ανεξάρτητες, αλλά στην πραγματικότητα ανατίθενται από πλατφόρμες για να υποστηρίξουν τα επιχειρήματά τους.
Ο διευθύνων σύμβουλος της Uber, Ντάρα Χοσροβσάχι, συνηθίζει να κυκλοφορεί απευθείας έγγραφα στους επιτρόπους της Ε.Ε., ενώ καταγράφεται και ένας εντυπωσιακός αριθμός συναντήσεων μεταξύ στελεχών πλατφορμών και ευρωβουλευτών ή επιτρόπων. Αυτές οι επαφές δεν είναι παράνομες, αποδεικνύουν όμως ότι οι πλατφόρμες γνωρίζουν πολύ καλά τους θεσμούς: για παράδειγμα, ο επικεφαλής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στην Uber ήταν στο παρελθόν βοηθός ευρωβουλευτή.
Καταφέραμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το σύστημα, εμπλέκοντας εργαζομένους –που συνήθως δεν έχουν πρόσβαση στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε.– στη νομοθετική διαδικασία. Δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εκφράσουν τη φωνή τους στην αίθουσα του Ευρωκοινοβουλίου, καταφέραμε να αντιστρέψουμε την ισορροπία δυνάμεων.
Τα επόμενα βήματα
Το Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση της Επιτροπής, τώρα είναι η σειρά του Συμβουλίου. Και ήδη γνωρίζουμε ότι το κείμενό του θα είναι λιγότερο φιλόδοξο από την έκθεση του Κοινοβουλίου, ακόμη και από την πρόταση της Επιτροπής.
Μια συμφωνία από το Συμβούλιο υποτίθεται ότι επρόκειτο να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο υπό την Τσεχική Προεδρία, αλλά η δράση ορισμένων κρατών-μελών όπως η Ισπανία απέτρεψε μια συμφωνία που θα ήταν πολύ αρνητική για τους εργαζόμενους. Αυτό το κείμενο σχεδιάστηκε έτσι ώστε το τεκμήριο της απασχόλησης να είναι απλώς ένα άδειο κέλυφος.
Τα λόμπι θα συνεχίσουν να επικεντρώνουν τη δράση τους στο Συμβούλιο, η θέση του όμως θα πρέπει να εγκριθεί υπό τη Σουηδική Προεδρία προκειμένου να μπορέσει να εγκριθεί η τελική οδηγία μέχρι το τέλος της θητείας της (άνοιξη 2024). Η συμφωνία θα πρέπει να επιτευχθεί τον Μάρτιο: δεν περιμένουμε να είναι εξαιρετική, αλλά στρατηγική μας είναι να σταματήσουμε τις διαπραγματεύσεις έως ότου αναλάβει καθήκοντα η ισπανική Προεδρία, τον Ιούλιο.
Η Ισπανία είναι πολύτιμος σύμμαχος σε αυτό το θέμα: στην Ευρώπη, στη μία πλευρά του φάσματος έχουμε τον Μακρόν, πολύ κοντά στην Uber και τους συνεργάτες της, και από την άλλη πλευρά υπάρχει η Γιολάντα Ντίαζ, η υπουργός Εργασίας της Ισπανίας, που είναι πολύ ευαισθητοποιημένη στα εργατικά ζητήματα. Ωστόσο, η τελική συμφωνία πρέπει να επικυρωθεί από όλα τα κράτη-μέλη, την ώρα που υπάρχει μια ομάδα κρατών που είναι πραγματικά αντίθετα με την οδηγία, όπως η Σουηδία, οι χώρες της Βαλτικής και η Γαλλία, η οποία θεωρείται από τον Χοσροβσάχι ως το πρότυπο που πρέπει να ακολουθηθεί.
Η διαφάνεια στη νομοθετική διαδικασία της Ε.Ε. και η πρόσβαση στους πολίτες
Η διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων αποτελεί ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα προκειμένου οι αποφάσεις που θα ληφθούν να είναι προς το συμφέρον των πολιτών και των εργαζομένων. Είναι ευκολότερο να ψηφίζονται νόμοι που είναι ενάντια στα συμφέροντα των πολιτών εάν όλα αποφασίζονται κεκλεισμένων των θυρών. Έχω συχνά την εντύπωση ότι η διαδικασία έχει σχεδιαστεί για να διεξάγεται με αδιαφάνεια, ώστε οι πολίτες να μην ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν.
Προσπαθούμε να καταστήσουμε τη νομοθετική διαδικασία όσο το δυνατόν πιο διαφανή και να εξηγήσουμε όλες τις περίπλοκες πτυχές της, για παράδειγμα ζητώντας από το Συμβούλιο να δημοσιεύει τα πρακτικά των συνεδριάσεών του: χωρίς σαφήνεια, δεν μπορεί να υπάρξει ιδιοκτησία της διαδικασίας από τους πολίτες. Ως ευρωβουλευτές πρέπει να φέρνουμε τους πολίτες κοντά στα θεσμικά όργανα προκειμένου να κάνουμε το έργο μας ορατό και κατανοητό.
Όταν ένας πολίτης ή ένας εργαζόμενος θέλει να εισέλθει στο Ευρωκοινοβούλιο, πρέπει να προσκληθεί, να εγγραφεί και να λάβει κάρτα εισόδου. Από την άλλη, βλέπουμε λομπίστες με το καφέ σήμα τους να μπαίνουν στη Βουλή όποτε θέλουν και να συναντούν όσους θέλουν. Υπάρχει ένας μηχανισμός που επιτρέπει στους ευρωβουλευτές να δηλώνουν τις συναντήσεις τους με εκπροσώπους συμφερόντων, αλλά δεν είναι υποχρεωτικός, επομένως οι περισσότεροι από αυτούς δεν τον χρησιμοποιούν. Αν και δεν χρειάζεται να απαγορεύσουμε τις συναντήσεις με εκπροσώπους συμφερόντων, χρειαζόμαστε οπωσδήποτε σαφείς και δεσμευτικούς κανόνες: όταν ένας ευρωβουλευτής ψηφίζει κάτι, οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ποιον συνάντησε πριν ψηφίσει. Χρειαζόμαστε μια μεταρρύθμιση των εσωτερικών κανόνων του Κοινοβουλίου, αλλά αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο είναι να κάνουμε την όλη διαδικασία πιο δημοκρατική, ανοίγοντας τις πόρτες των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. στους πολίτες και τους εργαζόμενους. Αυτό θα συμβάλει στο να κρατηθούν οι εταιρικοί λομπίστες μακριά από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων.
Οι πλατφόρμες και οι λομπίστες, για μια ακόμη φορά, σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν να κερδίσουν μέσα στο σπίτι τους: στο Ευρωκοινοβούλιο. Αυτή η ψηφοφορία αποδεικνύει πώς είναι δυνατόν να αποτρέψουμε τα λόμπι από το να γράφουν τους νόμους, όπως συμβαίνει συχνά.